دانلود تحقیق بررسی تطبیقی ادله روایی برائت pdf
بررسی أدله روایی « اصل برائت » با نگاهی تطبیقی به آراء شیخ انصاری، آیت الله خوئی و مرحوم امام خمینی رحمهم الله
یکی از اصول عملیّه که فقهاء عظام در مباحث اصولی مفصلاً مورد بررسی قرار می دهند اصل برائت می باشد؛ بدین معنا که اگر در وجوب یا حرمت چیزی شک شود و حجتی بر آن قائم نباشد، ترک اوّلی و ارتکاب دومی، به حکم عقل و شرع جایز است. با گذری در کتب اصولی در می یابیم که فقهاء جهت اثبات برائت به ادله اربعه تمسک کرده و آن ها را مورد بررسی قرار داده اند .
با این وجود، در نوشته حاضر سعی بر آن است که فقط ادله ی روایی اصل برائت( به غیر ار حدیث رفع)، با نگاهی تطبیقی به آراء شیخ انصاری، آیت الله خوئی و مرحوم امام خمینی بررسی شود. به طور فی الجمله از جمله ادله ی روایی که جهت اثبات برائت به آن تمسک شده، حدیث رفع، حدیث حَجْب ، حدیث حلیّت، حدیث مطلق، حدیث سعه، صحیحه عبد الرحمن الحجاج و… می باشد که در این نوشته احادیث مذکور غیر از حدیث رفع، مورد واکاوی و بررسی تطبیقی قرار می گیرد.
فهرست مطالب فایل |
کلام شیخ انصاری در حدیث « حَجْب »
کلام آیت الله خوئی در حدیث « حَجْب »
کلام مرحوم امام خمینی در حدیث « حَجْب »
کلام شیخ انصاری در حدیث « حلّیّت »
کلام آیت الله خوئی در حدیث « حلّیّت »
کلام مرحوم امام خمینی= در حدیث « حلّیّت »
کلام شیخ انصاری در حدیث « مطلق »
کلام آیت الله خوئی در حدیث « مطلق »
کلام مرحوم امام خمینی در حدیث « مطلق »
کلام شیخ انصاری در حدیث « سعه »
کلام آیت الله خوئی در حدیث « سعه »
کلام مرحوم امام خمینی در حدیث « سعه »
کلام شیخ انصاری در صحیحه عبدالرحمن بن حجاج
کلام آیت الله خوئی درصحیحه عبدالرحمن بن حجاج
کلام مرحوم امام خمینی در صحیحه عبدالرحمن بن حجاج
بخشی از فایل به عنوان نمونه |
ادله « اصالة البرائة »
اول: حدیث « حَجْب »
از روایاتی که برای اثبات « اصالة البرائة »، هم در شبهات وجوبیّه و هم تحریمیّه، و هم در شبهات حکمیّه و موضوعیّه استدلال شده است، حدیث « حَجْب » می باشد.
این حدیث در کافی شریف به این گونه آمده است: ”
محمد بن يحيي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عيسي عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِي اَلْحَسَنِ ذكريا بْنِ يُحيِي عَنْ أَبِي عَبْدِاللهَ: «مَا حَجَبَ اللَّهُ عَنِ الْعِبَادِ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ»[۱].
مفاد روایت آن است که هر تکلیف فعلی که محجوب و مجهول شد در ظاهر از انسان مرفوع است و او در مخالفت مرخص است. به عبارت دیگر در مخالفت آن تکلیف، عقوبت نیست؛ مثلاً نمی‌دانیم شرب توتون حرام است یا نه؟ خداوند حکم حرمت شرب تتون را از عباد مخفی نگاه داشت، پس، این حکم باید از عباد برداشته شده باشد[۲].
*****
کلام شیخ انصاری در حدیث « حَجْب »
شیخ انصاری استدلال به حدیث« حَجْب » بر برائت را نپذیرفته و آن را خلاف ظاهر می داند. ایشان در کتاب فرائد الاصول می فرماید:
« وَ فيهِ؛ أَنَّ اَلظَّاهِرَ مِمَّا حَجَبَ اَللَّهُ عِلْمَهُ مَا لَمْ يُبَيِّنْهُ لِلْعِبَادِ لاَ مَا بَيْنَهُ وَ اِخْتَفَى عَلَيْهِم بِمَعْصِيَةِ مَن عَصَى اللَّهَ في كِتمانِ الحَقِّ أو سَترِهِ؛ ظاهراً آنچه خداوند علم و اطلاع بر آن را بر بندگانش پوشانده، چیزهایی هستند که خداوند آنها را برای بندگان بیان نکرده است، نه آن چیزهایی که بیان کرده، اما به سبب كتمان و ستر معصیت کاران مخفی شده و به دست دیگران نرسیده است. پس روایت « حَجْب » معادل کلام مولایمان امیرمؤمنان , است که فرمودند: (خداوند تعیین حدود کرده، از آن نگذرید؛ واجباتی فرض کرده، پس نافرمانی آن نکنید؛ از چیزهایی سکوت کرده که از روی فراموشی نبوده است، خودتان را بابت آنها به زحمت نیندازید؛ سکوت از آنها رحمتی از جانب خداوند برای شما بوده است)[۳] »[۴].
بنابراین خلاصه کلام شیخ انصاری این است که هرگاه محجوب و مستور شدن بعضی احکام به علت عوارض سیاسی، اجتماعی و امثال آن باشد، نمی توان با این حدیث، برائت از تکلیف را برای ناآگاهان از آن احکام اثبات نمود، بلکه از این حدیث استفاده می شود که بندگان فقط نسبت به احکام بیان نشده، تکلیف ندارند؛ و حال محل بحث، احکام وقایعی است که احتمالا بیان شده، اما به دست نسل های بعد نرسیده است.
*****
کلام آیت الله خوئی در حدیث « حَجْب »
آیت الله خوئی در کتاب مصباح الاصول، استدلال به حدیث « حَجْب » را بر برائت، هم در شبهات حکمیّه و هم درشبهات موضوعیّه، تمام می دانند[۵].
کلام ایشان در تفسیر این حدیث و حل اشکال شیخ انصاری این است که:
«مواردی که پیامبر۲ حکمی را بیان کرده و به خاطر ظلم ظالمین به مردم نرسیده، چون خدای تبارک و تعالی که قدرت دارد آخرین حجت خودش را ظاهر کند و این احکام توسط آن حجت(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بیان شود؛ و حیث اینکه فعلاً امر به ظهور آن حضرت نفرموده، معنایش« حجب الله علمه عن العباد» است. پس آیت الله خوئی «حجب الله علمه عن العباد» را، در باب احکام به این بیان توجیه می‌کنند.»
و درادامه در باب موضوعات می‌فرمایند:
«إنّ الله تعالی قادر علی إعطاء مقدمات العلم الوجدانی لعباده»، یعنی جایی که کسی نمی‌داند این ماده خون است یا نه؟ خدا قادر است بر اینکه مقدمات علم را برای این شخص ایجاد کند که بفهمد این ماده خون است؛ « فمع عدم إعطائه صحّ إسناد الحجب إلیه» اگر خدا به این آدم علم اعطا نکرد، و او فکر کرد که این ماده رنگ است، معنایش این است که خداوند آن را از او محجوب کرده است.
عبارت ایشان در کتاب مصباح الاصول این است که :
« بِأَنَّ الموجبَ لخَفَاءِ اَلْأَحْكَامِ اَلَّتِي بَيَّنَهَا اَللَّهُ تَعَالَى بِلِسَانِ رَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَوْصِيَائِهِ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وَ إِنْ كَانَ هُوَ اَلظَّالِمِينَ إِلاَّ أَنَّهُ تَعَالَى قَادِرٌ عَلَى بَيَانِهَا بِأَنْ يَأْمُرَ اَلْمَهْدِيُّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِالظُّهُورِ وَ بَيَانُ تِلْكَ اَلْأَحْكَامِ فَحَيْثُ لَمْ يَأْمُرْهُ بِالْبَيَانِ لِحِكْمَةٍ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ صَحَّ إِسْنَادُ اَلْحَجبِ إِلَيْهِ تَعَالَى هَذَا فِي اَلشُّبُهَاتِ اَلْحَكْمِيَّةِ .وَ كَذَا الْحَالُ فِي اَلشُّبُهَاتِ اَلْمَوْضُوعِيَّةِ فَانّ اَللَّهَ تَعَالَى قادِرٌ عَلَى إِعْطَاءِ مُقَدِّمَاتِ اَلْعِلْمِ اَلْوِجْدَانِيِّ لِعِبَادِهِ فَمَعَ عدم الاعْطاءِ صَحَّ إِسْنَادُ اَلْحُجُبِ إِلَيْهِ تَعَالَى فَصَحَّ اَلاِسْتِدْلاَلُ بِهَذَا اَلْحَدِيثِ عَلَى اَلْبَرَاءَةِ فِي الشُّبُهَاتِ الْحَكْمِيَّةِ وَ الْمَوْضُوعِيَّةِ كَحَدِيثِ الرَّفْع».[۶]
________________________________
[۱] . کافی، جلد ۱، صفحه ۱۶۴، حدیث۳ .
[۲] . به عنوان نمونه رجوع شود به : فرائد الأصول، جلد۲، صفحه ۴۱٫
[۳] . نهج البلاغة، صفحه ۴۸۷، الحكمة ۱۰۵٫ «عَنْ مَوْلاَنَا أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى حَدَّ حُدُوداً فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَ فَرَضَ فَرَائِضَ فَلاَ تَعْصُوهَا وَ سَكَتَ عَنْ أَشْيَاءَ لَمْ يَسكُتْ عَنْهَا نِسْيَاناً فَلاَ تَتَكَلَّفوهَا رَحْمَةً مِنَ اَللَّهِ لَكُم».
[۴] . فرائد الأصول، جلد۲، صفحه ۴۱ .
[۵] . مصباح الأصول ، جلد۱، صفحه ۳۱۴ .
[۶] . مصباح الأصول ، جلد ۱، صفحه ۳۱۴-
دیدگاه ها