دانلود متن و ترجمه قاعده نفى العسر و الحرج از کتاب القواعد الفقهية سید حسن موسوی بجنوردی pdf | یاوران فایل

قاعدة نفى العسر و الحرج  و من جملة القواعد الفقهيّة القاعدة المشهورة المعروفة بقاعدة «نفي العسر و الحرج». و التكلّم فيها من جهات ثلاث:

یکی دیگر از قواعد فقهی مهم، قاعده‎ی مشهور و معروف «نفی عسر و حرج» است. قاعده‎ی مذکور از سه جهت قابل بحث و بررسی است:

الجهة الأولى في الدليل عليها‌

جهت اول: دلیل و مدرک قاعده‎ی «نفی عسر و حرج»

فنقول:

ادله‎ی متعددی بر قاعده‎ی مذکور دلالت دارند که آن‎ها را بیان می‎کنیم:

امّا الآيات:

از جمله آیات دال بر قاعده‎ی «نفی عسر و حرج» از این قرار است:

منها: قوله تعالى مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ

و أيضا قوله تعالى مٰا يُرِيدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ

و أيضا قوله تعالى يُرِيدُ اللّٰهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لٰا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ

و أيضا قوله تعالى لٰا يُكَلِّفُ اللّٰهُ نَفْساً إِلّٰا وُسْعَهٰا

• «… مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ…؛[۱] و بر شما در دین هیچ مشقّت و سختی قرار نداد.»
• ·       «… مٰا يُرِيدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ…؛[۲] خدا نمی خواهد [با احکامش] بر شما تنگی و مشقّت قرار دهد.»
• ·       «… يُرِيدُ اللّٰهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لٰا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ …؛[۳] خدا آسانی و راحت شما را می‎خواهد نه دشواری و مشقّت شما را».
• ·       «لٰا يُكَلِّفُ اللّٰهُ نَفْساً إِلّٰا وُسْعَهٰا…؛[۴] خدا هیچ کس را جز به اندازه توانایی اش تکلیف نمی کند.»

هذه الآيات تدلّ دلالة واضحة على أنّ اللّه تبارك و تعالى لم يجعل في دين الإسلام أحكاما حرجيّة، بحيث يكون امتثال أحكامه و إطاعة أوامره و نواهيه شاقّا و حرجا على المسلمين و المؤمنين بهذا الدين،

آیات مذکوربه روشنی دلالت دارند که خداوند تباک و تعالی در دین اسلام، احکام حرجی را جعل یا تشریع ننموده است؛ به طوری که عمل به احکام و اطاعت از اوامر و نواهی برای مسلمانان و مؤمنین به دین اسلام، مشقّت آور و سخت باشد.

سيّما بملاحظة استدلال الإمام عليه السّلام ببعض هذه الآيات على رفع الأحكام الحرجيّة، حيث قال عليه السلام: «هذا و أمثاله يعرف من كتاب اللّه امسح على المرارة ما جعل الله عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ.

علاوه بر این، امام (علیه السلام) در رفع بسیاری از احکام حرجی به آیات مذکور تمسک نموده است ؛ به عنوان مثال در مساله وضوی حرجی بیان فرموده است: « پاسخ اين مسئله و امثال آن [سایر احکام حرجی] از کتاب خداوند دانسته می‎شود؛ لذا هنگام وضوء، بر جبیره [پانسمان] مسح کن؛ چرا که: « ما جعل الله عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ؛ خداوند بر شما در دین هیچ مشقّت و سختی قرار نداده است». [لذا با این استدلال معصوم (علیه السلام)، در دلالت آیات بر رفع حکم حرجی شکی باقی نمی ماند].

و أمّا الروايات:

فمنها: ما عن الكافي، و التهذيب، و الاستبصار: أحمد بن محمّد، عن ابن محبوب، عن عليّ بن الحسن بن رباط، عن عبد الأعلى مولى آل سام قال: قلت لأبي عبد اللّه عليه السّلام: عثرت فانقطع ظفري فجعلت على إصبعي مرارة، فكيف أصنع بالوضوء؟ قال عليه السّلام «يعرف هذا و أشباهه من كتاب اللّه عزّ و جلّ، قال اللّه عزّ و جلّ: مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ امسح عليه.

از جمله این روایات، روایتی است که از کتاب شریف کافی، تهذیب و الاستبصار، با سند ابن محبوب از علی بن الحسن بن رباط، از عبد الاعلی مولی آل سام نقل شده است. ایشان به امام صادق عرض کرد: پايم به سنگ خورد و ناخنم شكست. روى آن دارو نهادم و پانسمان كردم. موقع وضو چه بايد بكنم‌؟ ابو عبد اللّه گفت: پاسخ اين مسئله و امثال آن از كتاب خدا روشن است: «خداوند شما را در تنگنا و مشقّت قرار نداده است» روى همان جبیره و پانسمان مسح كن.

و قد روى الطبري عن ابن عباس في تفسير هذه الآية: «مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الإسلام من ضيق، هو واسع». و قد نسب في مجمع البيان هذا المعنى إلى جميع‌ المفسّرين.

مرحوم طبری نیز در تفسیر آیه‎ی « مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ»، از ابن عباس نقل کرده که مقصود آیه، این است که : « خداوند در دین اسلام سختی و تنگنا جعل ننموده است بلکه این دین، دینِ توسعه و گشايش و رفع تنگنا و مضيقه است. این تفسیر در کتاب مجمع البیان به تمام مفسرین نسبت داده شده است.

و عن التهذيب عن ابن سنان، عن أبي بصير، عن أبي عبد اللّه عليه السّلام قال: سألته عن الجنب يجعل الركوة أو التور فيدخل إصبعه فيه؟ قال عليه السّلام: «إن كانت يده قذرة فأهرقه، و إن كان لم يصبها قذر فليغتسل منه، هذا مما قال الله تعالى مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ .

روایت دیگر، روایتی است که از کتاب تهذیب از ابن سنان، از ابی بصیر از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است. ابی بصیر گوید: از امام(علیه السلام) در مورد شخصِ جُنب و محتلم سوال کردم که انگشت خود را در مشک آب (ظرف آب) قرار داده است؟ امام(علیه السلام) فرمود: اگر انگشت او نجس بوده است که آب را دور بریز و اگر انگشتش با نجاست ملاقات نداشته است، پس با آن آب غسل کن. این مساله از همان چیزهایی است که خداوند فرموده است: « ما جعل الله عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ؛ خداوند بر شما در دین هیچ مشقّت و سختی قرار نداده است».

و عن التهذيب، و الكافي، و الاستبصار: عن ابن مسكان قال: حدّثني محمّد بن ميسر قال: سألت أبا عبد اللّه عليه السّلام عن الرجل الجنب ينتهي إلى الماء القليل في الطريق و يريد أن يغتسل منه و ليس معه إناء يغرف به و يداه قذرتان؟ قال: «يضع يده و يتوضّأ ثمَّ يغتسل، هذا ممّا قال اللّه تعالى مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ

و در کتاب تهذیب، کافی و استبصار از ابن مسکان نقل شده که محمد بن میسر به من گفت: از امام صادق (علیه السلام) پرسيدم: شخص جُنبى كه در راه به آب قليل دسترسی پیدا می­کند، مى‌خواهد از آن غسل كند؛ ولى دست‌هايش نجس است و ظرفى نيز همراه ندارد تا از آن بردارد. چه كند؟ فرمود: دست‌هاى خود را بشويد، سپس غسل كند. اين از همان مواردى است كه خداى بزرگ فرموده است:« مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ؛ خدا در دين براى شما تنگى قرار نداده است».